๑๔๑ มีบุตรบ่วงหนึ่งเกี้ยว.....พันคอ
ทรัพย์ผูกบาทาคลอ............. หน่วงไว้
ภรรยาเยี่ยงบ่วงปอ.............. รึงรัด มือนา
สามบ่วงใครพ้นได้................จึ่งพ้นสงสาร ฯ
คำแปลศัพท์
เกี้ยวพันพอ-- ผูกติดคอ,พัวพันคอ
บาทา-- เท้า
คลอ-- ไม่หนีห่าง
เยี่ยง-- เหมือน
ปอ--
เส้นใยที่ทำจากเปลือกไม้บางชนิดสำหรับฟั่นเป็นเชือกหรือถักทอเป็นกระสอบเป็นต้น
สงสาร—การเวียนว่ายต่ายเกิด
ถอดความ
ลูก เป็นบ่วงผูกคอ
ทรัพย์ เป็นบ่วงผูกเท้า
เมีย เป็นบ่วงผูกมือ
สามบ่วงนี้ ใครหลุดพ้นได้ จึงจะพ้นจากเวียนว่ายตายเกิด
๑๔๒ บัญญัติลูกเต้าทรัพย์--สินสกล
ผู้โฉดติดเวียนวน------------- โศกเศร้า
บ่คิดว่าตัวตน.....................ศูนย์เปล่า
ไซร้ฤา
เมียลูกทรัพย์หากเข้า..........เกาะยื้อยามมรณ์ ฯ
คำแปลศัพท์
บัญญัติ-- การตั้งกฎ,การกำหนดหมาย, การสมมติขึ้น
ลูกเต้า-- ลูกผู้มีกำเนิดจากพ่อแม่
สกล-- ทั้งสิ้น, ทั้งหมด
ผู้โฉด-- ผู้โง่เขลาเบาปัญญา
ศูนย์เปล่า-- ว่างเปล่า
ยื้อ-- แย่ง,ชิง
ยามมรณ์-- คราวตาย
ถอดความ
ลูกก็ดี ทรัพย์สมบัติทั้งปวงก็ดี
เป็นเพียงของสมมติบัญญัติขึ้นมา
แต่คนที่ไร้ปัญญาก็มักจะหลงติดคิดทุกข์คิดสุข(ว่าเป็นของเรา)
ช่างไง่เขลาไม่คิดบ้างว่าตัวตนแท้ๆของตนเองก็หามีไม่
ลูกเมียทรัพย์สินฤาจะช่วยฉุดยุดยื้อให้รอดได้ในยามตาย
๑๔๓ ผู้ใดมีมั่งขั้ง....... เงินทอง
ลูกที่ดีให้ครอง........... สืบไว้
ลูกร้ายอย่าพึงปอง..... มอบทรัพย์ให้นา
พึงวิจารณ์ประมวลให้..รอบรู้เป็นคุณฯ
คำแปลศัพท์
มั่งขั้ง(-คั่ง)-- มีทรัพย์มาก
ลูกร้าย-- ลูกที่ดื้อดึง, ลูกที่ไม่อยู่ในโอวาท
วิจารณ์-- พิจารณา,ใคร่ครวญ
ประมวล--รวบรวม
รอบรู้-- รอบคอบ,รู้รอบคอบ
ถอดความ
ผู้มีทรัพย์สินเงินทองมั้งคั่งพึงสดับ
ลูกดีควรให้รับครอบครองสืบสกุลไว้
ลูกเลวชาติอย่าพึงมอบให้ มันจะล้างผลาญ
พึงวิจัยวิจารณ์ให้รอบถ้วนแล้วจะเป็นคุณ
๑๔๔ มีลูกจากโทษแท้....... สาธารณ์
เข้าบ่อนคบคนพาล............ ลักลี้
ส้องเสพสุราบาน................ การบาป
จากโทษแท้เท่านี้............... ลาภล้ำบิดา ฯ
คำแปลศัพท์
จากโทษแท้-- อยู่ห่างความผิด
สาธารณ์-- ทั่วไป, เลวทราม
ลักลี้-- หัวขโมย,ลักของเขาแล้วหลบหนีไป
ส้องเทพ-- ดื่ม
สุราบาน-- น้ำเหล้า
ลาภล้ำบิดา-- เป็นสิ่งประเสริฐของพ่อแม่
ถอดความ
มีลูกที่หลีกเว้นจากความชั่วร้ายสารพัด
เช่นว่าเข้าบ่อนจรจัดคบคนชั่วหัวขโมย
ร่ำสุราบ่มิราโรยชอบเล่นแต่ชั่วหยาบ
เท่านี้ก็อุดมลาภเลิศล้ำแก่บิดามารดา
๑๔๕ ลูกหนึ่งยอดยิ่งล้ำ ประยูร
ลูกหนึ่งเทียมตระกูล...... พ่อแท้
ลูกหนึ่งถ่อยสถูล........... กว่าชาติ
สามสิ่งนี้แล้.................. เที่ยงแท้ทุกคน
ฯ
คำแปลศัพท์
ยอดยิ่งล้ำ-- ประพฤติดีหรือมีคุณความดียิ่งกว่า
ประยูร-- วงศ์ตระกูล,พ่อแม่
เทียมตระกูลพ่อ—มีความประพฤติดีพอ ๆกับพ่อแม่
ถ่อยสถูล-- มีความประพฤติเลว สถูล= สกุล
หยาบ,ต่ำช้า,เลวทราม
กว่าชาติ-- กว่าชาติตระกูล, กว่าพ่อแม่
ถอดความ
ลูกประเภทหนึ่ง ประเสริฐเลิศล้ำกว่าพ่อแม่
ลูกประเภทหนึ่ง เสมอ ๆกับพ่อแม่
ลูกประเภทหนึ่ง เลวทรามกว่าพ่อแม่
ลูกสามประเภทนี้นี้แลที่พ่อแม่จะต้องได้พบ
๑๔๖ มีลูกลูกเล่าไซร้.... หลายประการ
ลูกหนึ่งพึงล้างผลาญ..... ทรัพย์ม้วย
ลูกหนึ่งย่อมคบพาล....... พาผิด มานา
ลูกที่ดีนั้นด้วย................ ว่ารู้ฟังคำ ฯ
คำแปลศัพท์
เรื่องลูกนั้นท่านกล่าวว่า...,เรื่องลูกนั้นเล่า
ทรัพย์ม้วย-- ทรัพย์หมดสิ้น
รู้ฟังคำ-- อยู่ในโอวาท,ว่านอนสอนง่าย
ถอดความ
ลูกมีหลายประเภท
ลูกหนึ่งทุเรศด้วยล้างผลาญทรัพย์สมบัติ
ลูกหนึ่งถนัดแต่คบพาลพาไปหาผิด
แต่ลูกที่ดีดวงจิตคือสั่งสอนอันใดก็เชื่อฟัง
๑๔๗ มีลูกดื้อลูกขี้..... กาแก่
มีทาสเทียรตำแย........แส่ไส้
มีเรือรั่วขี่แพ.............. ดีกว่า
มีแม่เรือนเปื้อนให้.....
เดือดร้อนเพรางาย ฯ
คำแปลศัพท์
ลูกขี้กาแก่— ลูกที่ไม่ดี
เทียร-- ย่อม, ล้วนแล้วไปด้วย
ตำแย-- ต้นตำแย
แส่ไส้-- ทำให้เดือดร้อน,ทำให้เจ็บแสบ
เปื้อน-- ทำสกปรก, ทำอะไรไม่เรียบร้อย
เพรางาย-- เวลาเช้า,เช้าค่ำ
ถอดความ
มีลูกดื้อ ก็เหมือนขี้นกขี้กา
มีคนใช้ชั้วช้า เมือนตำแยที่แสบคัน
มีเรือรั่วก็ป่วยการ ไปข้ามขี่แพเสียดีกว่า
มีเมียที่ไม่เข้าท่า ต้องเดือดร้อนอยู่ทุกวันคืน
๑๔๘ พระจันทร์โอภาสด้วย.... ราตรี
แสงสว่างแผ้วพันสี.................ล่องหล้า
กษัตริย์อ่าอินทรีย์................. เรืองรุ่ง
งามนา
บุตรที่ดีรุ่งหน้า.....................
พวกพ้องพงศ์พันธุ์ ฯ
คำแปลศัพท์
โอภาส-- สว่างไสว ,ส่องแสง
ราตรี-- กลางคืน
แผ้ว-- ใส, หมดจด
พันสี-- มีสีแห่งพันสี = ดวงอาทิตย์
ส่องหล้า-- ส่องโลก, ส่องแผ่นดิน,
อ่า-- ประดับ, ตกแต่ง,งามสง่า
อินทรีย์-- ร่างกาย
รุ่งหน้า-- เชิดหน้าชูตา
ถอดความ
ดวงอาทิตย์จะงามก็เมื่อยามราตรี
พระอาทิตย์จะสดสีก็เมื่อตอนกลางวัน
ราชันจะสง่าเมื่อเวลาทรงเครื่อง
บุตรจะทำตระกูลให้รุ่งเรืองก็ต่อเมื่อเป็นบุตรที่ดี
๑๔๙ ว่าเมียมีมากล้ำ..... หลายเมีย
เมียหนึ่งยกยอเยีย.......... อย่างแหม้
เมียหนึ่งส่ายเสียทรัพย์.....ศูนย์จาก ตนนา
เมียหนึ่งทำโทษแท้..........เที่ยงให้ฉิบหาย
คำแปลศัพท์
ว่าเมีย-- กล่าวถึงคำว่าเมีย
ยกยอ-- ยกให้,เชิดชู
เยีย-- ทำให้เป็น, งามยิ่ง, งามเพริศพริ้ง
อย่างแหม้(-แม่) --เหมือนแม่
ส่ายทรัพย์-- ผลาญทรัพย์สิน,ใช้จ่ายทรัพย์
ทำโทษแท้-- ทำความผิด ความเลวล้วน ๆ
เที่ยง-- แน่นอน
ถอดความ
เมียมีหลายประเภท
เมียหนึ่งวิเศษควรยกย่องอย่างแม่
เมียหนึ่งคอยแส่ส่ายทรัพย์ให้สูญหมด
เมียหนึ่งก็คิดคดคอยทำร้ายให้ฉิบหาย
๑๕๐ เมียมากจุ่งระมัดหมั้น.... ตัวตน
มันย่อมหามนตร์ดล ...............คิดร้าย
รักนักมักหลงกล................... คิดร้าย
ควรประหยัดอย่าหง้าย.......... จักสิ้นเสียตัว ฯ
คำแปลศัพท์
เมียมาก-- มีเมียหลายคน
จุ่ง-- จง
ระมัดหมั้น(-มั่น)-- ระมัดระวังให้มั่น
มนตร์ดล--ใช้เวทมนตร์ทำให้เป็นไป
การเสน่ห์-- เรื่องรัก ๆ ใคร่ ๆ, เรื่องหลงรัก
อย่าหง่าย(ง่าย)--
อย่าใจง่าย,อย่าใจเบา,อย่าดูเบา
เสียตัว--
เสียท่า,เสียอำนาจให้เมีย,อย่าอยู่ใต้อำนาจเมีย
ถอดความ
คนหลายเมียควรระมัดระวังตัวให้จงหนัก
เพราะหมู่เมียมักมีเล่ห์กลคิดการร้าย
ให้หลงเสน่ห์ไม่หนีหน่ายไม่ลืมหูลืมตา
ควรระวังไว้ทุกท่า อย่ามักง่าย จะเสียคน
๑๕๑ หญิงประทุษฐ์ทำเล่ห์ซ้อน......เหนือชาย
คิดคดมุ่งมั่นหมาย........................
ค่ำเช้า
คอยไข้ป่วยปางตาย..................... อับลาภ
เอาพิษเพิ่มภักษ์เข้า.....................
เหตุนั้นควรถวิล ฯ
คำแปลศัพท์
ประทุษฐ์-- ชั้วร้าย,เลวทราม
ทำเล่ห์--
ทำกลอุบายหรือเงื่อนงำให้หลงเข้าใจผิด,ทำมารยา
คิดคด-- คิดทรยศ
คอยไข้ป่วย-- คอยหาโอกาสตอนเจ็บไข้
ปางตาย-- ใกล้ตาย,เกือบตาย
อับลาภ-- ย่อยยับขัดสน, อับจน
อาพิษเพิ่ม-- เอายาพิษใส่
ภักษ์.. อาหาร
ถอดความ
หญิงร้ายมักหาอุบายคิดร้ายต่อส่ามี
น้ำจิตบัดสีคิดคดอยู่ทุกค่ำเช้า
คอยเมื่อผัวป่วยหนักซ้ำมาสิ้นทรัพย์สิน
เอายาพิษผสมกับอาหารให้กิน ควรระวังถวิลให้จงดี
๑๕๒ หญิงชั่วผัวหย่าร้าง... สามคน
ข้าหลีกหนีสามหน............. จากเจ้า
ลูกศิษย์ผิดครูตน............... สามแห่ง
เขาหมู่นี้อย่าเข้า................ เสพส้องสมาคม
ฯ
คำแปลศัพท์
หญิงชั่ว-- ผู้หญิงหลายใจ,ผู้หญิงสำส่อน
ข้า-- คนรับใช้,บ่าวไพร่
เจ้า-- ผู้เป็นใหญ่,ผู้เป็นหัวหน้า,นาย
ผิดครู-
ทำผิดต่อผู้ถ่ายทอดวิชาความรู้ให้,ประพฤติผิดต่อครูบาอาจารย์
เสพส้อง-- คบหา
สมาคม-- เข้าร่วมพวกร่วมคณะ
ถอดความ
หญิงร้ายหย่าร้างแล้วสามผัว
คนใชช้ชั่วหนีนายมาแล้วสามคน
ศิษย์เลวประพฤติผิดครูตนมาแล้วสามสำนัก
สามจำพวกนี้อย่าเข้าสมัครสมาคมด้วย
๑๕๓ หญิงชั่วชู้ร้ายรัก..... ฤาขาด
เห็นบุรุษนักปราชญ์......... เกลียดใกล้
แมลงวันย่อมเอาชาติ........อสุภ เน่านา
บ่เสาะกลิ่นดอกไม้............ดุจผึ้งภุมรา ฯ
คำแปลฃศัพท์
ชู้ร้าย--คนรักที่เป็นคนชั่ว,
มีคนชั่วเป็นคู่ครอง
ฤาคลาด--มีหรือที่จะผิดไปจากที่กล่าว,
ไม่คลาดแล้วกันไปได้
บุรุษนักปราชญ์--ชายผี้ปัญญารอบรู้, ชายที่เป็นคนดีมีศีลธรรม
เกลียดใกล้-- ไม่อยากเข้าใกล้
เอาชาติอสุภ-- ชอบสิ่งสกปรกเหม็นเน่า
เสาะ-- แสวงหา
ภุมรา-- แลงภู่,ผึ้ง
ถอดความ
หญิงร้ายย่อมชอบแต่ชายชั่ว
พบชายดีเกลียดกลัวไม่กล้าเข้าใกล้
เหมือนแมลงวันชอบใจแต่ซากศพเน่า
พบดอกไม้ฤาจะคลุกเคล้าเหมือนกับแมลงผึ้ง
